ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΕΝΤΑΣ Στα πλαίσια του οικοδομικού προγράμματος των εκκλησιών που εφαρμόστηκε στην Αττική κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας εντάσσονται πολλοί μικροί ναοί, οι οποίοι χτίστηκαν στην περιοχή των Μεσογείων. Στην ύστερη αυτή φάση της Βυζαντινής περιόδου (13ος-15ος αιώνας) εξακολουθεί η τέχνη να υπαγορεύεται από τη χριστιανική θρησκεία, η οποία είχε εισχωρήσει σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Βέβαια στη Μεσογαία η εκκλησιαστική τέχνη έχει επαρχιακό χαρακτήρα. Ωστόσο αποτυπώνει με σαφήνεια την ανάγκη των ανθρώπων της υπαίθρου για καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία, αν και απέχει πολύ από την ακτίνα επίδρασης των μεγάλων αστικών κέντρων της εποχής. Γνήσιος εκφραστής του κλίματος αυτού είναι το ναΰδριο της Παναγίας στη Μερέντα. Βρίσκεται στις υπώρειες του όρους Μερέντα στα νοτιοανατολικά της κατοικημένης περιοχής του Μαρκοπούλου και πλησίον του πηγαδιού που βρίσκεται στον πίσω δρόμο Μαρκοπούλου-Κουβαρά. Είναι αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου. Μάλιστα επειδή η γιορτή αυτή συμπίπτει με την εποχή της σποράς των σιτηρών, ονομάζεται «Μεσοσπορίτισσα».
Ακολουθεί τον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής με δίρριχτη στέγη, αλλά έχει υποστεί τόσες καταστροφές και επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων, με αποτέλεσμα να μην είμαστε σίγουροι για το αρχικό σχέδιο. Το βέβαιον είναι με βάση τις τοιχογραφίες ότι η πρώτη της οικοδομική φάση χρονολογείται στα τέλη του 13ου και η τελευταία στα τέλη του 18ου αιώνα, με δύο ενδιάμεσες φάσεις στον 15ο και 17ο αιώνα, χωρίς να είμαστε σίγουροι ότι συνέπεσαν με αντίστοιχες οικοδομικές εργασίες. Κοιτάζοντας τον ναό εξωτερικά αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι δεν υπάρχει συμμετρία μεταξύ των μερών του. Αυτό δείχνει ότι οι ανακατασκευές έγιναν πρόχειρα, γεγονός που αποδεικνύεται και από την ποιότητα της τοιχοποιίας, για την οποία δεν έχει ληφθεί καμία ιδιαίτερη φροντίδα.
Όπως και σε άλλους αντίστοιχους ναούς της περιοχής, έτσι και εδώ έχει χρησιμοποιηθεί οικοδομικό υλικό από αρχαία κτίρια. Μάλιστα βρέθηκαν εντοιχισμένα τμήματα ενεπίγραφων μαρμάρινων μελών, με χαρακτηριστικότερο δείγμα τη βάση του επιτύμβιου αγάλματος της Φρασίκλειας, το οποίο βρέθηκε στο γειτονικό αρχαϊκό νεκροταφείο. Παράλληλα εξωτερικά του ναού διακρίνονται με σαφήνεια τα ίχνη δύο παρεκκλησίων προσκολλημένων στις μακρές πλευρές του και ενός νάρθηκα μπροστά από την είσοδο. Επομένως κάποτε η εκκλησία πήρε τη μορφή τρίκλιτης βασιλικής.
Τα στοιχεία αυτά αποτελούν μεταγενέστερη επέκταση του αρχικού ναού, τα οποία για κάποιο λόγο υπέστησαν καταστροφή και καταργήθηκαν. Έτσι χτίστηκαν τα ανοίγματα στους τοίχους, μέσω των οποίων επικοινωνούσε ο κυρίως ναός με τα παρεκκλήσια, με αποτέλεσμα να πάρει τη μορφή που έχει σήμερα. Στη θέση των παρεκκλησίων υπάρχουν σήμερα παλαιοί τάφοι, ίσως κτητορικοί. Επίσης υπάρχει η άποψη ότι ολόκληρο το οικοδόμημα είναι κτισμένο πάνω σε αρχαίο ναό. Κάτι τέτοιο όμως μόνο η συστηματική ανασκαφική έρευνα μπορεί να αποδείξει. Σε ό,τι αφορά την αψίδα του ιερού, αυτή είναι πεντάπλευρη και χωρίς καμία συμμετρία. Το ιερό χωρίζεται από τον κυρίως ναό με τέμπλο, αποτελούμενο από δύο μαρμάρινα θωράκια, που φέρουν ανάγλυφους σταυρούς και είναι παρμένα από άλλον παλαιοχριστιανικό ναό. Δημιουργείται Ωραία Πύλη από τεμάχια αρχαίων κιονίσκων σε δεύτερη χρήση.
Η Αγία Τράπεζα είναι εντοιχισμένη στην αψίδα και η άνω επιφάνειά της αποτελείται από αρχαία μαρμάρινη πλάκα. Η είσοδος του ναού φαίνεται ότι είναι μικρότερη από το αρχικό της σχέδιο, καθώς είναι ευκρινές στην τοιχοδομία του δυτικού τοίχου το περίγραμμα της πρώτης, η οποία είχε μεγαλύτερο άνοιγμα και τοξωτό το άνω μέρος της. Σε αντίθεση με την προχειρότητα της κατασκευής και της τοιχοδομίας, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες του ναού, οι οποίες παρατίθενται ανά τρεις ζώνες σε κάθε μακρά πλευρά, ενώ στην οροφή υπάρχουν σχέδια επάλληλων κύκλων και σταυρών.
Εκείνες που χρονολογούνται στον 13ο αιώνα περιβάλλονται από λευκές και κόκκινες ταινίες. Πρόκειται για τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, τη Γέννηση του Χριστού, την Υπαπαντή, τη Βάπτιση, τους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες, τους Αγίους Θεόδωρο τον Τήρωνα και Γεώργιο τον Διασορίτη, ο οποίος μάλιστα φέρει φράγκικη τριγωνική ασπίδα, στον νότιο τοίχο, τη Μεταμόρφωση, τη Βαϊοφόρο, τον Επιτάφιο θρήνο στον βόρειο τοίχο, τη Σταύρωση πάνω από την είσοδο του ναού, και άλλες.
Στη συνέχεια διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών του 15ου και του 17ου αιώνα σε διάφορα σημεία του ναού, κυρίως σε γωνίες, αλλά και στο θριαμβευτικό τόξο, οι οποίες όμως έχουν επικαλυφθεί από νεώτερες. Στην τελευταία φάση αγιογράφησης, που τοποθετείται χρονικά στον 18ο αιώνα, αναγνωρίζεται το χέρι του Γεωργίου Μάρκου, ο οποίος πάντοτε ζωγραφίζει τον Άγιο Πέτρο αρχιεπίσκοπο Άργους, που τον θεωρεί προστάτη του και αποτελεί το σήμα κατατεθέν της τέχνης του.
Του ιδίου έργα μεταξύ άλλων είναι η Πλατυτέρα στην κόγχη του ιερού, τα Εισόδια της Θεοτόκου στον νότιο τοίχο, η Κοίμηση της Θεοτόκου στον βόρειο τοίχο. Ομοιότητες θεματικές και τεχνοτροπικές είναι δυνατόν να παρατηρηθούν και σε άλλα εξωκλήσια της ευρύτερης περιοχής της Μεσογαίας, γεγονός που πιστοποιεί την ακτίνα δράσης του συγκεκριμένου ζωγράφου και των μαθητών του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: - Ε. Θεοδώρου, Μαρκόπουλο Μεσογαίας - Εκκλησίες, Τοιχογραφίες, Πορεία στο χρόνο, Έκδοση Δήμου Μαρκοπούλου, Αθήνα 1994. - Ε. Γκίνη - Τσοφοπούλου, Υστεροβυζαντινή Περίοδος (13ος-15ος αι.), Μεσογαία, Εκδόσεις IDEA, Αθήνα 2001, σελ. 182-197.
http://gis.markopoulo.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=RESOURCE&cresrc=17&cnode=234
Υ.Γ οι αρχαιόπληκτοι ως καλομαθημένα σοκολατόπαιδα έμειναν στην σοκολάτα - μερέντα που έτρωγαν όταν ήταν μικροί, όμως αν ήξεραν Αρχαία Ελληνική ιστορία θα γνώριζαν ότι:
Η Μερέντα είναι βουνό της Αττικής. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νομού ανάμεσα στους οικισμούς Μαρκόπουλο Μεσογαίας, Καλύβια Θορικού, Πόρτο Ράφτη και Κουβαράς. Το ονομά της οφείλεται σε παραφθορά της ονομασίας του παρακείμενου αρχαίου Αθηναϊκού δήμου, της Μυρρινούντας. Έχει μέγιστο υψόμετρο 613 μέτρα. Δυτικά συνδέεται με το Πάνειο Όρος. Καλύπτεται κυρίως από χαμηλή βλάστηση. Η βόρεια της πλευρά είναι πλήρως λαξευμένη από τα λατομεία Μαρκοπούλου[1].
πηγή
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%81%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B1